Μακεδονία

Το Άγιο Όρος αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους, που βρίσκεται στη χερσόνησο του Άθω της Χαλκιδικής στη Μακεδονία. Περιλαμβάνει είκοσι Ιερές Μονές και άλλα μοναστικά ιδρύματα και ανεπίσημα χαρακτηρίζεται ως "Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία". Αποτελεί το κέντρο του Ορθόδοξου χριστιανικού μοναχισμού με μνημεία μεγάλης εθνικής, ιστορικής, θρησκευτικής, γραμματειακής και πολιτισμικής αξίας σε παγκόσμια κλίμακα. Από το 1988 συγκαταλέγεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η χερσόνησος του Άθω είναι η ανατολικότερη και τραχύτερη των τριών επιμέρους παράλληλων χερσονήσων (Κασσάνδρας ή Παλλήνης, Λόγκου ή Σιθωνίας -κεντρική, και Άθω ή Αγίου Όρους) που απαρτίζουν την χερσόνησο της Χαλκιδικής. Η χερσόνησος αυτή καλύπτεται από το όρος Άθω, που κορυφώνεται σε μια μαρμάρινη πυραμίδα ύψους 2033μ., εξ ου και το όνομά της. Καταλήγει δε στο Ακρωτήριο Νυμφαίο ή Ακρόθωον. Στερείται ποταμών και λιμνών. Συνδέεται με τη Χαλκιδική με το στενό ισθμό του Ξέρξη, χαμηλή λωρίδα γης, μήκους 2 χλμ., ιστορικό από τους Περσικούς πολέμους το 480 π.Χ.. Μεταξύ της χερσονήσου του Αθω και της Σιθωνίας ή Λόγκου σχηματίζεται ο Σιγγιτικός ή κόλπος Αγίου Όρους, ενώ ΒΑ ο κόλπος της Ιερισσού.

Λίγα μίλια ΝΑ του Άθω βρίσκεται το μεγαλύτερο βάραθρο του Αιγαίου που από τα 80μ βάθος, απότομα φθάνει τα 1070μ.

Κατά το θεωρούμενο πρώτο Τυπικό που επικύρωσε ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, ο Άθως καλείται απλώς «Όρος» που ίσως αυτή να ήταν η συνήθης τότε ονομασία του χώρου.

Η επικράτηση όμως του ονόματος «Άγιον Όρος» φαίνεται να έγινε κατά το πρώτο μισό του 12ου αιώνα, συγκεκριμένα σε χρυσόβουλο έγγραφο του Αυτοκράτορα Αλέξιου Α' Κομνηνού προς την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας το 1144, η οποία αναγνωρίζεται οριστικά και επίσημα και επιβάλλεται το νέο όνομα όπως αναγράφεται σ΄ αυτό:

Ιερές Μονές: Το Άγιο Όρος συνίσταται από είκοσι Ιερές Μονές. Σύμφωνα με την ιεραρχική τάξη οι Ιερές Μονές του Αγίου Όρους, καλούμενες και Αθωνικές, οι οποίες είναι αυτοδιοίκητες και διοικούνται σύμφωνα με τον εσωτερικό τους κανονισμό, τον οποίο ψηφίζουν οι ίδιες και εγκρίνει η Ιερά Κοινότητα, είναι οι εξής:

1. Ιερά Μονή Βατοπεδίου (972)

2. Ιερά Μονή Φιλοθέου (992)

3. Ιερά Μονή Ιβήρων (976)

4. Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας (1363)

5. Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου (1197, Σερβική)

6. Ιερά Μονή Αγίου Παύλου (11ος αιώνας)

7. Ιερά Μονή Διονυσίου (1375)

8. Ιερά Μονή Σταυρονικήτα (1542)

9. Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου (12ος αιώνας)

10. Ιερά Μονή Ξενοφώντος (1070)

11. Ιερά Μονή Παντοκράτορος (1363)

12. Ιερά Μονή Γρηγορίου (14ος αιώνας)

13. Ιερά Μονή Ξηροποτάμου (11ος αιώνας)

14. Ιερά Μονή Εσφιγμένου (11ος αιώνας)

15. Ιερά Μονή Ζωγράφου (1270, Βουλγαρική)

16. Ιερά Μονή Ρωσικού, γνωστότερη ως Αγίου Παντελεήμονος (από το 1169 παραχωρήθηκε στους Ρώσους)

17. Ιερά Μονή Δοχειαρίου (11ος αιώνας)

18. Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου (1086)

19. Ιερά Μονή Καρακάλλου (1070)

20. Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου (1086) 

Φωτογραφίες / Άγιο Όρος

Η Κατάκαλη βρίσκεται στο νότιο μέρος του νομού Γρεβενών, στα όρια με το νομό Τρικάλων. Χτισμένη σε 540μ. υψόμετρο, στους πρόποδες των Χασιων περικυκλωμένη από ένα πανέμορφο δάσος βελανιδιάς.
Στα όρια της υπάρχουν 3 ποτάμια, η Σιουτσα με το μεγαλύτερο πλατανοδάσος της Ελλάδας, η Ποταμιά και η Καραβίδα με την πανέμορφη τεχνητή λίμνη.

Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων, έχει την παλιότερη Εκκλησία του νομού Γρεβενών, τον Άγιο Γεώργιο 1100μ.χ. περίπου, με πανέμορφες τοιχογραφίες να στολίζουν το εσωτερικό του Ναού.
Σημαντικά επίσης Εξωκλήσια είναι ο Προφήτης Ηλίας, χτισμένος σε ένα λόφο με πανοραμική θέα ολόκληρης της περιοχής Φιλουριας και η Αγία Παρασκευή.

Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι 250 άτομα περίπου την περίοδο του χειμώνα, αλλά με πολλούς μετανάστες διασκορπισμένους σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, αλλά και πολλούς στο εξωτερικό. Κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι κυρίως η γεωργία και σε μικρότερο βαθμό η κτηνοτροφία, με λίγες μονάδες βοοειδών και αιγοπροβάτων.

Τα πυκνά δάση του χωριού σφύζουν από άγρια ζώα, λύκους, αγριογούρουνα, αλεπούδες, αγριόγατους, κουνάβια, λαγούς και τελευταία έχουν κατέβει και αρκούδες από τα ορεινά χωριά του νομού, εκμεταλλευόμενες την πλούσια και πυκνή βλάστηση, καθώς επίσης και την άφθονη τροφή που προσφέρουν τα δάση της περιοχής.

Η πιο σημαντική εκδήλωση πραγματοποιείται τον Δεκαπενταύγουστο με την πιο μεγάλη χοροεσπερίδα της περιοχής. Αισθητή είναι και η παρουσία της νεολαίας του χωριού, με πολύ έντονη και δραστήρια παρουσία σε όλα τα ζητήματα, αλλά και σε όλες τις εκδηλώσεις που γίνονται, ενωμένοι σε ένα δραστήριο εκπολιτιστικό σύλλογο.

Φωτογραφίες / Κατάκαλη

Στο Δήμο Πρεσπών υπάγεται και το νησάκι του Αγ. Αχιλλείου, που απέxει 60 χλμ. από τη Φλώρινα, 65 χλμ. από την Καστοριά και ο ομώνυμος οικισμός είναι χτισμένος σε υψ. 853 μ. μέσα στη Μικρή Πρέσπα. Στο Τοπικό Διαμέρισμα Αγίου Αχιλλείου υπάγεται και ο οικισμός Πύλη, που κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν τούρκικο χωριό και αργότερα χρησίμευσε ως αρχηγείο των ανταρτών.

Οι 130 μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία, την κτηνοτροφία, τη γεωργία και τον τουρισμό. Στην περιοχή της Πύλης υπάρχουν δύο πηγές, από τις οποίες η μία βρίσκεται στο δρόμο από την Πύλη προς τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Δασερή και η άλλη χρησίμευε ως λουτρά κατά τη βυζαντινή εποχή.

Κοντά στο χωριό είναι η Μικρή Πρέσπα, η οποία έχει πλούσια ορνιθοπανίδα, ιχθυοπανίδα και χλωρίδα. Στην περιοχή δεσπόζουν δάση βελανιδιάς, όπου διαβιούν αρκούδες, αγριoγoύρουνα, λύκοι, ζαρκάδια, λαγοί, αλεπούδες. Επίσης, κάνουν αισθητή την παρουσία τους αετοί, γεράκια, κίσσες, δρυοκολάπτες, αηδόνια κ.ά. Υπάρχουν σπήλαια, τα οποία όμως παραμένoυν ανεξερεύνητα.

Το ομώνυμο νησάκι προσφέρει ιδιαίτερη θέα, καθώς και οι τοποθεσίες Δασερή και Κρίνα. Στην εκκλησία του Αγ. Αχιλλείου (τέλη του 10ου αι.) στο νησάκι στη Μικρή Πρέσπα, βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Αχιλλείου. Εκεί μετέφερε ο Βούλγαρος τσάρος Σαμουήλ από την πόλη της Λάρισας το λείψανο του επισκόπου της, Αγ. Αχιλλείου, γύρω στο 980-985. Είναι μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα και αποτέλεσε για πέντε αιώνες τον επισκοπικό ναό της Πρέσπας. Έδωσε το όνομα στο νησί και πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες βασιλικές της Ελλάδας.

Αξιόλογο θρησκευτικό μνημείο αποτελεί επίσης το μοναστήρι της Παναγίας Πορφύρας (αρχές 16ου αι.). Η θεοσέβεια των κατοίκων της περιοχής διαφαίνεται από το πλήθος των εκκλησιών: Αγ. Γεωργίου, Αγ. Νικολάου, Αγ. Δημητρίου(12ος - 14ος αι.), Δώδεκα Αποστόλων (11ος-12ος αι.), Αγ. Αθανασίoυ, Αγ. Γεωργίου (Πύλη), Αγ. Νικολάου και Aγ. Αθανασίoυ (Δασερή). Σε παλιότερες εποχές όλο το νησί ήταν κάστρο. Στον εορτασμό του Αγ. Αχιλλείου, πραγματοποιείται εκκλησιασμός στην ομώνυμη εκκλησία σε ιδιαίτερα συγκινησιακό κλίμα. Ξεχωριστή εμπειρία για τον επισκέπτη αποτελούν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις «Πρέσπες» μία από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις πανελλαδικά, που λαμβάνουν χώρα στο νησί του Αγ. Αχιλλείου.

Φωτογραφίες / Άγιος Αχίλλειος

Η Καστοριά είναι πόλη της Ελλάδας και πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 13.387 κατοίκους (2011). Είναι χτισμένη πάνω σε χερσόνησο της ομώνυμης λίμνης, σε υψόμετρο 703 m από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο. Περιβάλλεται από τη λίμνη της και συνδέεται με την ξηρά μέσω μιας ευρύτερης λωρίδας γης από επιχωματώσεις, δίνοντας την εντύπωση νησιού.Στην μακραίωνη ιστορία της, μιάμιση χιλιετία από κτίσεως και δύο χιλιετίες από οικήσεως, γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από Βουλγάρους, Νορμανδούς και Τούρκους, διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών ως τεκμήρια της κατά καιρούς ακμής της, λόγω της επιτυχημένης εμπορίας και διακίνησης των γουναρικών σε σημαντικά κέντρα της Ευρώπης.

Ως προς την ονομασία της πόλης, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη ότι προήλθε από τους κάστορες που ενδημούσαν για αιώνες σ΄αυτήν. Στο 18ο αιώνα φαίνεται πως υπήρχαν ακόμη κάστορες στη λίμνη της Καστοριάς, καθώς το έγγραφο αρ. 1314 του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας αναφέρει πως οι Καστοριανοί στέλνουν «ολίγα γουναρικά από κάστορα». Εικάζεται ότι από την υπεράγρευση, αλλά κυρίως εξαιτίας των μεταβολών κατά τη διάρκεια των αιώνων των κλιματολογικών συνθηκών και προ πάντων της σταδιακής μείωσης των ορμητικών υδάτων από το Βίτσι, επήλθε η εξαφάνιση του κάστορα από τη λίμνη.To όνομα της πόλης έχει συνδεθεί ακόμα με τον Κάστορα, καθώς στην τοπική μυθολογία αναφέρεται πως κτίστηκε το 840 π.Χ. από τον Κάστορα, αδελφό του Πολυδεύκη, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών.

Η λίμνη της Καστοριάς σε υψόμετρο 620μ.,που έχει σχήμα έλλειψης και τα νερά της περιβρέχουν την πόλη, έχει επιφάνεια 28,655 τετραγωνικά χλμ. μέγιστο μήκος 7.500μ., μέγιστο πλάτος 5.425μ. και είναι η ογδόη σε μέγεθος λίμνη στην Ελλάδα. Το βάθος της κυμαίνεται από 8-12 μέτρα και η μέση θερμοκρασία είναι 22 βαθμοί Κελσίου. Η λίμνη έχει πολλές εισροές νερού από τα δυτικά και μια εκροή στον ποταμό Αλιάκμονα. Σε παλαιότερη εποχή η λίμνη περιέβαλλε εξ ολοκλήρου το βραχόβουνο που σχημάτιζε έτσι μια νησίδα.   

Φωτογραφίες / Καστοριά

Το χωριό Νυμφαίο (παλαιότερα Νιβεάστα ή Νέβεσκα) είναι χαρακτηρισμένο ως «διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός» και ανήκει στον Νομό Φλώρινας. Είναι χτισμένο στα 1.320-1405 μέτρα σε στο ανατολικό Βίτσι.

Περικλείεται από δάσος οξιάς και διασχίζεται από λιθόστρωτα μονοπάτια και πετρόκτιστα σπίτια. Τα τελευταία χρόνια με τη συμβολή σημαντικών ατόμων που κατάγονται από το χωριό, όπως ο πρόεδρός του Νικόλαος Μέρτζος και η οικογένεια Μπουτάρη έχει γίνει πόλος έλξης αξιόλογου τουρισμού.

Στην περιοχή δραστηριοποιείται η οργάνωση του Αρκτούρου με ένα περιβαλλοντικό κέντρο ενημέρωσης για την καφέ αρκούδα και τον λύκο ενάμισι χιλιόμετρο έξω από το χωρίο. Στις εγκαταστάσεις αυτές φιλοξενούνται 13 αρκούδες, οι οποίες έχουν κατασχεθεί από αρκουδιάρηδες και ζωολογικούς κήπους, και αρκετοί λύκοι αντίστοιχα — ζώα για τα οποία θεωρείται αδύνατη η επανένταξη τους στο φυσικό περιβάλλον. Το κέντρο ενημέρωσης είναι ανοιχτό για το κοινό (έναντι συμβολικού εισιτηρίου) τους περισσότερους μήνες του έτους.

Στην περιοχή έχουν δημιουργηθεί αρκετοί ξενώνες, όμως σχεδόν ποτέ δεν επαρκούν μια και η επισκεψιμότητα είναι μεγάλη. Στο χωριό επίσης υπάρχει και το μισογκρεμισμένο στρατηγείο του Παύλου Μελά, ενώ το παλιό σχολείο του χωριού, η Νίκειος Σχολή, δωρεά του Νυμφαιώτη Ιωάννη Ζαν Νίκου (1875-1930), η οποία δε λειτουργούσε για πολλά χρόνια λόγω έλλειψης μαθητών, αποτελεί πλέον Συνεδριακό κέντρο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Φωτογραφίες / Νυμφαίο

Η Μακεδονία είναι ιστορική περιοχή της βαλκανικής χερσονήσου στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Τα σύγχρονα γεωγραφικά της όρια, εμβαδού περίπου 67.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, τέθηκαν σε χαρτογραφική βάση προς το τέλος του 19ου αιώνα κατά την τελική πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρά το ότι η περιοχή δεν προσφέρεται ως μία ενιαία γεωγραφική οντότητα (βλέπε, H.R. Wilkinson 1951). Χονδρικά τα λεγόμενα όρια της Μακεδονίας είναι βόρεια μέχρι την πόλη των Σκοπίων, ανατολικά την οροσειρά της Ροδόπης και την κοιλάδα του Νέστου, νότια την κοιλάδα των Τεμπών και δυτικά τον ορεινό όγκο της Πίνδου. Η περιοχή περιλαμβάνει τις κοίτες (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) των Αλιάκμονα, Βαρδάρη/Αξιού και του Στρυμώνα ποταμών (εκ των οποίων ο Βαρδάρης καταλαμβάνει μακράν την μεγαλύτερη έκταση) και τις πεδιάδες γύρω από τη Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες.

Η περιοχή μοιράζεται ανάμεσα στην Ελλάδα με το 52,4% της περιοχής και το 52,9% πληθυσμού, (μοιράζεται ανάμεσα στις τρεις Περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης), την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας με το 38%, και την Βουλγαρία με περιπου το 10%, στην περιοχή του Μπλαγκόεβγκραντ. Το Ελληνικό κομμάτι ή διαμέρισμα της Μακεδονίας αναφέρεται κάποτε (αποκλειστικά από τους μη Έλληνες) σαν "Ελληνική Μακεδονία" ή "Μακεδονία του Αιγαίου" (όρος που εισάχθηκε από τους Ναζί το 1940 και υιοθετήθηκε από τη Γιουγκοσλαβία), η ΠΓΔΜ ως "Μακεδονία του Βαρδάρη" ή "Νότιoς Σερβία", και το βουλγαρικό κομμάτι ως "Μακεδονία του Πίριν" και ως περιοχή τoυ Μπλαγκόεβγκραντ.

Η Μακεδονία σήμερα αποτελεί γεωγραφικό διαμέρισμα, το μεγαλύτερο σε έκταση, της Ελληνικής επικράτειας οριζόμενο προς Β. από τα σύνορα με την Π.Γ.Δ.Μ. (F.Y.R.O.M.), και Βουλγαρία, προς Ν. από τη Θεσσαλία και Αιγαίο Πέλαγος, προς Α. από τη Δυτική Θράκη και Δ. από την Ήπειρο και Αλβανία.

Ειδικότερα, τα σύνορα του διαμερίσματος αυτού είναι: Νότια το Αιγαίο Πέλαγος, από τις εκβολές του ποταμού Νέστου, στη δυτική πλευρά της Θράκης, έως την παραλία Αιγάνης, κοντά στον Πλαταμώνα, στη βόρεια πλευρά της Θεσσαλίας. Στη συνέχεια προς τα Ν. σύνορα του διαμερίσματος είναι οι νομοί Λαρίσης και Τρικάλων της Θεσσαλίας ως και ένα τμήμα της Ηπείρου έως την κορυφή Μαυροβούνι της Πίνδου. Δυτικά δε είναι η Ήπειρος από την κορυφή Μαυροβούνι ως τη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα. Και προς Β. είναι τα σύνορα της Π.Γ.Δ.Μ. (F.Y.R.O.M.) σε μήκος 244 χλμ. και συνέχεια τα σύνορα της Βουλγαρίας με ίσο περίπου μήκος. Τέλος Α. είναι ο Νομός Ξάνθης της Θράκης, με φυσική διαχωριστική γραμμή κατά το μεγαλύτερο μέρος με τον ποταμό Νέστο. Η συνολική έκταση της Μακεδονίας φθάνει τα 34.231 τετρ.χλμ.

Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Μακεδονίας στα όρια αυτά είναι: Πλάτος (φ) 39° 50’ Βόρειο ως και 41° 32’ Β, Μήκος (λ) 20° 47’ Ανατολικό και 24° 47’ Α. Οι μέσες συντεταγμένες είναι (φ) 40° 30’ Β και (λ) 23° 00’ Α. που συμπίπτουν με τη θέση του χωρίου Νέο Ρύσιο στο Νομό Θεσσαλονίκης. Τα δύο από τα τρία «τριεθνή» σημεία των Ελληνικών συνόρων βρίσκονται στα Μακεδονικά σύνορα, το ένα εντός της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα, νότια της νησίδας Μάλι Γκραντ ή Αχίλλειον, το δε άλλο επί κορυφής του όρους Μπέλλες (Κερκίνη) με υψόμετρο 1.883 μ. (το τρίτο βρίσκεται στα σύνορα της Θράκης).

Όνομα

Το όνομά της Μακεδονίας προέρχεται από την Ελληνική μυθολογία, που πέρασε στην κυρίως αρχαία ιστορία και που πρώτος την κατέγραψε ο Ηρόδοτος (Ε 17). Ο πρώτος βασιλιάς των Αργεάδων Μακεδόνων, Κάρανος αναφέρεται τον 9ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.

Ο Όμηρος, φαίνεται να αγνοεί το όνομα «Μακεδονία» και «Μακεδόνες». Γι΄ αυτόν οι πολεμιστές από τη χώρα που αρδεύει ο Αξιός είναι οι Παίονες και χώρα τους η Παιονία (Ιλιάδα Β’ 848, Π’ 287 και Φ’ 152).

Ο "πατέρας" της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος, ονομάζει Μακεδονία την πέρα της Πρασιάδας λίμνης και του Δυσώρου όρους χώρα (Ε 18) που ορίζεται προς Ν. από τον Πηνειό και τον Όλυμπο (Ζ’ 173), άλλως «Μακεδονίς» (Ζ 127). Οι κάτοικοι αυτής, Μακεδόνες (Ε 18) ή Μακεδνόν έθνος (Α 56, Η 43) ήταν Ελληνικό φύλο και μάλιστα, ήταν κατ΄ εκείνον Δωρικό γένος που κατοικούσε πρώτα στη Φθιώτιδα επί Δευκαλίωνα, παρά την Όσσα και τον Όλυμπο επί Δώρου και που τελικά εκδιώχθηκε από τους Καδμείους και κατέφυγε στην Πίνδο (Α 56).

Στην Ελληνική μυθολογία υπάρχουν τρεις παραδόσεις για το όνομα της Μακεδονίας:

Aπό το γενάρχη Μακεδόνα το γιο του Αιόλου (Ελιαν. απόσπ. 46).
Από το Μακεδόνα το γιο του Λυκάονα (Βασιλέα της Ημαθίας), πατέρα της Πίνδου και
Το όνομα οφείλεται στο Μακεδόνα το γιο του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα που απέκτησε τα τέκνα Άμαθον και Πίερον από το όνομα του οποίου ονομάστηκαν τα Πιέρια όρη.(Ησιόδου απόσπ. XXVI).
Μορφολογία εδάφους
Η Μακεδονία είναι χώρα πολύμορφη με ψηλά όρη που περιβάλουν εκτεταμένες πεδιάδες και αρκετούς ποταμούς που μερικοί πηγάζουν στις γειτονικές χώρες. Με μια γρήγορη ματιά στο ανάγλυφο του χώρου της εύκολα διαπιστώνεται ότι κύριο χαρακτηριστικό της Μακεδονίας είναι ο συσσωρευμένος ορεινός όγκος στα δυτικά που απλώνει προς την ανατολή ένα μακρότατο βραχίονα με αλλεπάλληλες οροσειρές που επιστέφουν από βορρά όλη τη χώρα έως τη Θράκη κατά μήκος των βορείων συνόρων. Οι οροσειρές αυτές κόπτονται σε δύο ομάδες από τη βαθειά κοιλάδα του Αξιού (στο κέντρο της Μακεδονίας). Συνάμα σημαντικοί ποταμοί οι μεγαλύτεροι της Ελλάδας διασχίζουν τη γη αυτή που με τις υπάρχουσες αρκετές λίμνες παρέχουν το γενικό εκείνο μορφολογικό πλαίσιο που επιτρέπει τη διαίρεση του χώρου σε ακριβώς τρία χωριστά τμήματα, τη Δυτική Μακεδονία (εξαιρετικά ορεινή με σημαντικά οροπέδια), την Κεντρική Μακεδονία (με τις εκτεταμένες πεδιάδες) και την Ανατολική Μακεδονία (με τα εύφορα λεκανοπέδια που περικλείονται σε λοφοσειρές).

Όρη
Στη Δυτική Μακεδονία, δύο παράλληλες οροσειρές, από Β προς Ν (διακλάδωση του Σκάρδου) με κύριο όρος το Πέτρινο (ή Γκαλιτσίκα) (Βορειοδυτικό όριο), χωρίζουν τις λεκάνες των λιμνών Μεγάλης και Μικρής Βρυγηίδας (ή Πρέσπες) από της Αχρίδας (Λυχνιτίδας), το Τρικλάριο, το Γράμμο, τα Όντρια, το Βόιο, την Πίνδο (με υψηλότερη κορυφή, τη Βασιλίτσα) και το Σμόλικα, της δε προς Α. οροσειράς ο Βαρνούς (ή Περιστέρι), το Βέρνο ή Βίτσι, Σινιάτσικο ή Άσκιο, ο Βούρινος και το Βέρμιο. Ανατολικά το Καϊμακτσαλάν που στο Ελληνικό έδαφος ονομάζεται Βόρας, το Πίνοβο, η Τζένα και το Πάικο. Μια νότια διακλάδωση αποτελούν τα Καμβούνια και τα Πιέρια που συνδέονται με τα Θεσσαλικά όρη Χάσια, Αντιχάσια και Όλυμπο. Ανάμεσα στις αλλεπάλληλες αυτές οροσειρές το οροπέδιο της Εορδαίας που συνεχίζει προς Β με της Λυγκηστίδας (Φλώρινας και Μοναστηρίου) και προς Ν με της Κοζάνης και της Καστοριάς. Επίσης ανάμεσα στις οροσειρές αυτές κυλούν τα χειμαρρώδη νερά τους μικροί ποταμοί που τρέφουν καταλήγοντες στον Αλιάκμονα η κοιλάδα του οποίου αποτελούσε άλλοτε κόλπο που καλύφθηκε από τις προσχώσεις. (Πολλοί πιστεύουν ότι υπολείμματα εκείνου του κόλπου είναι η λίμνη της Καστοριάς).

Στην Κεντρική Μακεδονία παρουσιάζεται μια εντελώς διαφορετική όψη με μια σειρά από πεδιάδες που στεφανώνονται από οροσειρές. Κορμός αυτής είναι η κοιλάδα του Αξιού, ανάμεσα στα όρη Βέρμιο δυτικά, Κρούσσια και Κερδύλια ανατολικά την Κερκίνη (ή Μπέλες) βορεινά και νότια του Χολομώντα στη Χαλκιδική, η ευφορώτερη της χώρας. Η Χαλκιδική, τραχεία προέκταση της Κεντρικής Μακεδονίας, αποτελεί τη μεγαλύτερη χερσόνησο της Ελλάδας, με έκταση 3.281 τετρ. χλμ. μεταξύ Θερμαϊκού - Στρυμονικού κόλπου και που χωρίζεται με δύο λίμνες, τη Βόλβη ή Λίμνη Μπεσικίων ανατολικά και την Κορώνεια ή του Λαγκαδά δυτικά που καταλήγει εισχωρούσα στο Αιγαίο ως Τρίαινα του Ποσειδώνα σε τρεις παράλληλες μικρότερες χερσονήσους, της Κασσάνδρας ή Παλλήνης (δυτ.), της Σιθωνίας ή του Λόγκου και της Ακτής ή Άθω ή Αγίου Όρους (ανατ.) με αντίστοιχα ακρωτήρια το Ποσείδαιο, το Δρέπανο και το Νυμφαίο ή Ακρόθωο και επιμέρους κόλπους της Κασσάνδρας και του Αγ. Όρους ή Σιγγιτικός. Η Χαλκιδική, στην οποία δεσπόζει η ορεινή τριάδα Χορτιάτης, Χολομώντας και Στρατονικό με σπουδαιότερο χείμαρρο τον Ρήχειο, είναι η πλουσιότερη μεταλλευτική περιοχή της Ελλάδας.

Στην Ανατολική Μακεδονία, αν ο ποταμός Αξιός κόβει στα δύο τη βόρεια στεφάνη της Μακεδονίας χωρίζοντάς την σε Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, ο ποταμός Στρυμών κόβει την ανατολική στεφάνη και χωρίζει έτσι την Κεντρική από την Ανατολική Μακεδονία που απλώνεται μέχρι το Νέστο ποταμό, φυσικό όριο με τη Θράκη. Ανάμεσα στους δύο αυτούς ποταμούς η Ανατολική Μακεδονία καλύπτεται από μια σειρά οροσειρών με ενδιάμεσες εύφορες κοιλάδες. Οι οροσειρές αυτές αρχίζουν από τα στενά της Κούλας που τα διασχίζει μεν ο Στρυμών αλλά και η εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Σερρών – Σόφιας. Την ανατολική πλευρά των στενών αποτελούν οι προσβάσεις του όρους Άγκιστρο ή Τσιγγέλι απέναντι της Κερκίνης. Κατόπιν το όρος Όρβηλος (που είναι συνέχεια των Βουλγαρικών ορεινών όγκων του Πιρίν) με την ψηλότερη κορφή του στο ελληνικό έδαφος, την Αλή-Μπουντούς. Συνέχεια προς Ν τα όρη Βροντούς, Μενοίκιο και Α. το Φαλακρό και η Λεκάνη. Και ενώ όλα συνδέονται μεταξύ τους σε ενιαίο όγκο της οροσειράς της Ροδόπης (με τα όρη Ελατιά, Φρακτό και το ορεινό συγκρότημα της Κούλας), όπου και ο κύριος κορμός της είναι εντός της Βουλγαρίας, περιέργως το Παγγαίο ορθώνεται τελείως απομονωμένο προς Ν με συντροφιά ένα μικρότερο όρος, το Σύμβολο.

Η Βόρεια Μακεδονία, η οποία αποτελεί την ΠΓΔΜ, είναι κυρίως ορεινή, αλλά αποτελείται από πολλές λίμνες με μεγαλύτερη τη λίμνη Αχρίδα, την οποία μοιράζεται με την Αλβανία.

Ποταμοί και λίμνες
Κυριότεροι ποταμοί της Μακεδονίας είναι οι Αξιός, Αλιάκμονας, Στρυμών, Γαλλικός, Λουδίας και Νέστος. Η Μακεδονία δεν είναι χώρα των λιμνών, αλλά αν αναλογισθεί κανείς ότι από το σύνολο των 23 ελληνικών λιμνών, εκτός τις 6 λιμνοθάλασσες συνολικής επιφάνειας 734 τετρ. χλμ. οι 10 βρίσκονται στη Μακεδονία με μια λιμναία έκταση 191 τ. χλμ. τότε ασφαλώς, για την Ελλάδα, μάλλον είναι χώρα των λιμνών.

Οι λίμνες της Μακεδονίας διακρίνονται σε ορεινές και πεδινές. Ορεινές (κύριες) είναι: Η Αχρίδα (ή Λυχνιτίδα), η Μεγάλη Βρυγηίς (853/288(37)/50) – η μέγιστη των Βαλκανίων και η βαθύτερη επί ελληνικού τμήματος της Ελλάδας, και η Μικρή Βρυγηίς (-/44/-) (ή Πρέσπες), η Βεγορίτιδα (ή Βεγορίτις ή του Οστρόβου) (540/68/65) - με τρεις επιμέρους μικρότερες των Πετρών, τη Χειμαδίτιδα και την Ζάζαρη, της Δοϊράνη (–/43(17)/8) και η Ορεστιάς (ή Καστοριάς) 620/30/10. Πεδινές είναι: η άλλοτε Γιαννιτσών, της Αρτζάνης και του Αματόβου που αποξηράθηκαν, η Κερκίνη, η Κορώνεια (ή του Λαγκαδά ή του Αγ. Βασιλείου) (55/57/15), η Βόλβη 50/73/20 και η Πικρολίμνη.

Μεταλλικά ύδατα
Η Μακεδονία παρουσιάζει πολλές μεταλλικές πηγές με αξιόλογη χημική σύσταση και θεραπευτικές ιδιότητες. Κυριότερες εξ αυτών κατά νομό είναι:

Πηγές Λαγκαδά: 18 χλμ. από Θεσσαλονίκη, τρεις στην ομώνυμη περιοχή, θερμ. 37-39° Με σύσταση ανά 1χγρ = 0,58 γρ. υδρανθρακικά άλατα ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου και χλωριούχα νατρίου και καλίου καλύπτοντας όλους τους όρους λουτρόπολης.
Πηγές Θέρμης: Από αυτές πήρε το όνομά του ο Θερμαϊκός, 15χλμ. από Θεσσαλονίκη, τέσσερις, με στοιχεία όπως των πηγών του Λαγκαδά.
Πηγές Γιαννών (Μεταλλικού): (νομός Κιλκίς) τρεις, θερμ. 18-21°. Σύσταση 1λίτρο = 0,58γρ ανθαρακικό οξύ και κύρια συστατικά τα αυτά των πηγών Λαγκαδά, προτείνεται κατά στομαχικών παθήσεων.
Πηγές ( Μπάνιων ) στο Λουτροχώρι νομού Πέλλης, μεταξύ Έδεσσας και Βέρoιας, με θειούχα ύδατα.
Πηγές Πετραλώνων: Θερμά ύδατα που αναβλύζουν παρά τη θέση Τελκιλή.
Πηγές Δουμπιών: (Χαλκιδική) όμοιας σύστασης με πηγές Γιάννες.
Πηγές ( Λουτρακίου Πέλλας ή Ποζάρ ) στο Λουτράκι νομού Πέλλης, αναβλύζουν σε θερμ. 41°.
Πηγές Αγγίστρου: Βόρεια του Σιδηροκάστρου αναβλύζουν σε θερμ. 44,5°. Πολύ γνωστές κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Πηγές Νιγρίτας (Επαρχία Βισαλτίας, νομού Σερρών): 4χλμ από Σέρρες. Αναβλύζουν σε θερμ. 55° Μεγάλης περιεκτικότητας αλάτων, τυγχάνουν ευρείας κατανάλωσης.
Πηγές Έξυ-Σου (Ξυνού Νερού) στο 165ο χλμ. Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου, όμοιες με εκείνες του Λαγκαδά και
Πηγές Ελευθερών, ΝΔ της Καβάλας, ύδατα οξυανθρακικά, θεωρούνται ιαματικά κατά ψαμμίασης, λιθίασης, στομαχικών νοσημάτων κλπ.
Πηγές Αγίας Παρασκευής, στο νότιο άκρο της Κασσάνδρας, ύδατα θειούχα.
Πηγές Πικρολίμνης, στο νομό Κιλκίς.
Πηγές Θερμιών Δράμας, 40 χλμ. βόρεια του Παρανεστίου.
Πηγές Σουρωτής, στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης.